Istorija

Istraživanje istorije jagodinskog bibliotekarstva pretočeno je u monografiju Jagodinsko bibliotekarstvo (1851-2011) autora dr Mile Stefanović, priređeno i štampano povodom 160 godina od osnivanja Čitalašta, u jubilarnoj 2011. godini. Predmet ovog istraživanja nije istrgnut iz društvenog konteksta okruženja, naprotiv, najneposrednije je povezan kao istorijski proces između događaja i ličnosti i tako prepoznatljiv kroz međusobne uticaje i veze sa sveukupnim promenama tokom 160 godina kulturne prošlosti i istorije jagodinskog bibliotekarstva.

Usredsređujući se na javno bibliotekarstvo, istaknuta su čitalašta kao institucije koje su u drugoj polovini 19. veka doprinosile civilizacijskim modelima obrazovne i kulturne profilisanosti u Srbiji. Svodeći rezultate istraživanja, posle Čitališta, izdiferencirane su bibliotečke ustanove preko kojih je ostvarivana delatnost javnog bibliotekarstva u Jagodini i to: Javna biblioteka (1909), Građanska čitaonica (1911) i Narodna knjižnica i čitaonica (1923). Posle Drugog svetskog rata ulogu gradske biblioteke obavljaće Biblioteka Sreskog sindikalnog veća, da bi posle Zakona o bibliotekama NR Srbije (1960) ustanovljena kao Narodna biblioteka (1961).

Trag formiranja bibliotečkih ustanova, čiji značaj nije manji, vodi do školskih, narodnih i seoskih knjižnica i specijalnih biblioteka koje su doprinosile usponu kulture i prosvete u Jagodini.

Čitalište u Jagodini

Pominje se prvi put 1851. godine. Prve godine su prošle nezapaženo, da bi u periodu od 1857. do 1874. godine bilo u žiži kulturnog života Jagodine. Novine i časopisi bili su najzastupljeniji u jagodinskom Čitalištu, knjige su bile malobrojne. Političke prilike su direktno uticale na okupljanje i u ovoj instituciji. Šezdesetih godina društvo je bilo u rukama liberala, pristalica omladinskih ideja, a kasnije se reflektuju ideje Svetozara Markovića, koje će preuzeti i osnivači radikalne stranke.

Sinhronizovana opredeljenja Društva srpske slovesnosti o kulturnoj misiji i svrsishodnosti čitališta, načelno su prihvaćena a rezultati su vidljivi kroz dostavljanje knjiga i časopisa, što je bio primarni zadatak zaduženih za pojačavanje uloge Čitališta. Među najznačajnijim ličnostima u Čitalištu iz 1857. zabeležena su imena potpredsednika Čitališta Koste Mihajlovića, kapetana – kasnijeg okružnog načelnika, sekretara Koste Jakovljevića i protokoliste Živka Nikolića..

Prekretnicu u kulturno-prosvetnom životu grada i Čitališta predstavlja osnivanje gimnazijske realke u Jagodini 1869. Čitalište je bilo smešteno u zgradi osnovne škole, gde je po opštinskom odobrenju priređivalo svoje besede zajedno sa Pevačkim društvom i Pozorišnom družinom. Period posle 1869. najintenzivniji je u zalaganju da se prestižnost postigne ugledanjem na sredine koje su već imale čitališta. Kao knjižničar Čitališta 1870. Potpisuje se Svetozar Đorđević. Od značajnih ličnosti u radu Čitališta izdvojiće se gimnazijski nastavnik crtanja, pesnik, pripovedač i slikar Đura Jakšić.

Progon pristalica Svetozara Markovića posle 1870. uticao je i na članove Čitališta, Pozorišnu i Pevačku družinu. Pozorišna družina je prestala da radi i svoju imovinu zaveštala je Ujedinjenoj omladini Srpskoj u Novom Sadu. Pred gašenje, Čitalištem je rukovodio Jovan Karamatić kod koga je ostao popis čitališnog inventara.

Posle 1881. čitališta gube svoju osnovnu funkciju, knjige i novine su građanstvu dostupnije i u drugim ustanovama, bibliotekama pri školama, ministarstvima i drugim nadleštvima.

U poslednjoj deceniji XIX veka pominju se čitališta radničkih i učiteljskih društava. Tokom 1890. u Jagodini je osnovana Jagodinska trgovačka omladina kao druga strukovna družina u varoši. Čitaonica Jagodinske trgovačke omladine radila je 1893. I imala svog delovođu-knjižničara Tomu M. Vučića.

Javna biblioteka u Jagodini

Osnovana je na inicijativu Jovana Tomića, preduzimljivog bibliotekara Narodne biblioteke u Beogradu koja je prihvaćena u Ministarstvu prosvete i crkvenih poslova tako da je Ukazom kralja Petra od 27. aprila 1909. osnovano nekoliko javnih biblioteka u unutrašnjosti. Prihvatanje ideje o osnivanju Javne biblioteke u Jagodini izrazila je opštinska vlast Jagodine i sa direktorima Gimnazije i Muške učiteljske škole, Sretenom Adzićem uspela da se dogovori oko pogodnosti gde i na koji način obezbediti smeštaj i prateće uslove za ovu državnu kulturnu ustanovu.

Osnivačkim aktom – Ukazom kralja Petra od 27. aprila 1909. godine – utemeljuje se Javna biblioteka u Jagodini. Javna biblioteka je bila smeštena u zgradi Gimnazije. Prikupljanje knjiga, obradu, formiranje fonda i pozajmljivanje sprovodio je njen jedini bibliotekar, profesor latinskog jezika u Gimnaziji, Jovan Čolić. Posle premeštanja Jovana Čolića u Zaječar, bibliotečko poslovanje ne beleži napredovanje. Početkom Prvog svetskog rata Javna biblioteka je prestala da postoji.

Građanska čitaonica u Jagodini

Građansku čitaonicu u Jagodini formirala je Kulturna liga početkom 1911. godine. Smeštaj Čitaonice nije poznat, ali je moguća pretpostavka da se nalazila blizu gimnazijske zgrade, pošto je knjižničar Jovan Čolić bio ujedno i bibliotekar Javne biblioteke – smeštene u Gimnaziji.

Uvidom u članstvo primetno je da su članovi Čitaonice predstavljali intelektualnu i privrednu elitu Jagodine u tom periodu. Čitaonica je primala novine i časopise, ali nije poznat broj knjiga u fondu. Kulturna liga je organizovala mnoga predavanja koja su držali poznati profesori i stručnjaci iz različitih oblasti. Pomagala je organizovanim sakupljanjem knjiga, poklanjajući ih Čitaonici i seoskim knjižnicama. Sačuvana su Pravila Građanske čitaonice u Jagodini.

Narodna knjižnica i čitaonica u Jagodini

Narodna knjižnica sa čitaonicom formira se u Jagodini 1923. kao rezultat progresivnih ideja narodnog prosvećivanja koje je u Srbiji sprovođeno intenzivno u prvoj polovini 20. veka. Početkom treće decenije 20. veka okuplja se u Jagodini grupa intelektualaca i mlađih činovnika i formira Udruženje Mladih Umnih Radnika. Osmišljavaju da, pored diletantskog pozorišta, hora i orkestra, ustanove Narodni univerzitet i Narodnu knjižnicu i čitaonicu.

Od 1923. do 1938. godine postoje podaci o radu Udruženja, nosiocima dužnosti predsednika, sekretara, knjižničara, kao i kumulativnom finansijskom poslovanju. Prostor za rad Narodne knjižnice bio je u Prvostepenom sudu u Jagodini. U fondu je bilo oko hiljau dela iz različitih oblasti. Knjige je prinavljao poseban odbor i njima su se služili svi članovi Udruženja.

Udruženje mladih umnih radnika menja svoje ime 1938. u Udruženje „Narodna knjižnica i čitaonica“ i sačinjava Pravila Narodne knjižnice i čitaonice koja su odobrena od strane Kraljevske banske uprave u Nišu 5.oktobra 1938.

Ulaskom okupatora u Jagodinu 1941. prekinut je rad Narodne knjižnice i čitaonice, njen fond će kasnije izmestiti kako bi ga sačuvali. Članovi Udruženja bili su intelektualci leve orijentacije, većina njih se priključila revolucionarnom antifašističkom otporu i NOB. Najpoznatiji knjižničar bio je Radislav Nikčević, po kome će Narodna biblioteka dobiti ime 1973. godine.

Narodno prosvećivanje u Beličkom srezu doprinelo je formiranju mnogih seoskih knjižnica između dva svetska rata. Njihov rad je na mahove bio intenzivan, posebno u vreme osnivanja, ali su kasnije tavorile, ili se gasile. Ministarstvo prosvete Srbije preko Odseka za narodno prosvećivanje tokom Drugog svetskog rata sprovodi forme narodnog prosvećivanja i opismenjavanja u unutrašnjost Srbije. U Beličkom srezu obrazovani su odseci za narodno prosvećivanje. Školske knjižnice spojene su sa narodnim gde je to bilo moguće, otvarane su narodne knjižnice i čitaonice, obnavljane sokolske čete, streljačke družine, pevačka društva. Grupa intelektualaca iz odbora za narodno prosvećivanje obilazila je opštine i držala popularna predavanja.

Narodna biblioteka u Jagodini

Odredbe Opšteg zakona o narodnim odborima iz 1946. Godine propisivale su da mesni, odnosno gradski i sreski odbori osnivaju čitaonice po selima, a biblioteke po sreskim mestima i gradovima. Nasleđena mreža knjižnica i čitaonica iz predratnog i ratnog perioda poslužila je novoj vlasti da tu razvije punktove popularnog bibliotekarstva kao poluge opšteg kulturnog napretka.

Fond predratne Narodne knjižnice i čitaonice od 3.000 knjiga preneće se prvo u sokolski dom za Omladinsku biblioteku u nadležnosti Omladinske organizacije, kasnije u biblioteku osnovanu pri Sreskom sindikalnom veću. Na osnovu Zakona o bibliotekama NR Srbije iz 1960. Godine, Narodni odbor opštine Svetozarevo u aprilu 1961. posebnim Rešenjem osniva Narodnu biblioteku u Svetozarevu i određuje joj status opštinske matične biblioteke.

Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“

Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“ dobija ime po narodnom heroju Odlukom Zbora radnih ljudi u prošrenom sastavu krajem 1973. Biblioteka je od 1979. godine članica Zajednice matičnih biblioteka regiona Šumadije i Pomoravlja. Cilj udruživanja izražavan je kao pospešivanje i osavremenjavanje razvoja bibliotečke delatnosti u Regionu.

Funkcija matičnosti u svim dogovorima zauzimala je posebno mesto. Proširivanje mreže, otvaranje novih biblioteka i knjižnica u mesnim zajednicama sela i grada i radnim organizacijama, podrazumevali su neophodnu saradnju sa društveno-političkim organizacijama čija je programska i materijalna podrška bila utemeljena na opštim zakonskim aktima.

Unapređivanje rada uključilo je stručnu saradnju kroz održavanje seminara, primenu jedinstvenih principa u obradi i katalogizaciji i dostizanje standarda za sve tipove biblioteka. U tom periodu Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“ postigla je zapažene rezultate kao najvažnija kulturna institucija Pomoravskog okruga i opštine Svetozarevo. Pokazatelji bibliotečkog poslovanja bili su dobra osnova za stručnu zasnovanost bibliotečke delatnosti i usmeravanje aktivnosti ka dostignućima savremenog informacionog koncepta organizacije i poslovanja.